Prve meteorološke zapise u Bosni i Hercegovini nalazimo u hronici Osmana-ef. Šuglije koji je zabilježio da je u Sarajevu 1665. godine padao snijeg neprestano 3 dana i 3 noći. Sličnih zapisa imamo i u putopisima Evlije Čelebije.
Povijest meteorološke službe u Bosni i Hercegovini započela je 80-tih godina 19. vijeka u vrijeme okupacije Ausrougarske. Vojska je, za svoje potrebe, postavila meteorološke stanice u:
- Sarajevu - 1902.
- Mostaru -1898. i
- Tuzli - 1898.
koje su bile stanice II reda.
Nakon toga, bosansko-hercegovačka zemaljska vlada organizuje prilično gustu mrežu meteoroloških stanica, opremljenu prema tadašnjim standardima, a formira se i centralni zavod u Sarajevu. Gradnja ove stanice je započela 1900., a završena je 1902. godine .
Nekadašnji gradonačelnik Sarajeva, Mustajbeg Fadilpašić, imao je značajnu ulogu u formiranju meteorološke stanice u gradu, na Bjelavama. Gradnja ove stanice je započela 1900., a završena je 1902. godine. Sarajevo i Mostar su postale stanice I reda, Banja Luka, Travnik, Bihać i Tuzla II reda, a sem ovih postojalo je i 68 stanica III reda.
Od 1892. godine krenulo se i sa redovnim godišnjim publikovanjem rezultata osmatranja i mjerenja iz mreže meteoroloških stanica. 1892. na čelo meteorološke službe u Bosni i Hercegovini dolazi Filip Balif, koji se može smatrati prvim meteorologom u Bosni i Hercegovini.
Filip Ballif (Egenburg, Štajerska, 1847. – Beč, 1905.) bio je u državnoj službi u BiH od 1879., a radio je na organizaciji meteorološke službe i gradnji puteva. Bio je član Tehničkog kluba u Sarajevu od 1.1.1897., a u spisku članova za 1899. godinu naveden je kao građevinski nadsavjetnik u Sarajevu.
Zatim, u spisku članova za 1904. godinu naveden je kao vladin savjetnik. Iz nekrologa objavljenog u godišnjaku Tehničkog kluba za 1905. godinu saznaje se da je studij završio na Tehničkom fakultetu u Gracu. (Jahresbericht des Technischen Klub in Sarajevo, IIIXV.)
Objavio je:
- Wasserbauten in Bosnien und der Hercegovina,
- I Theil, Wien 1896;
- II Theil, Wien 1899;
- Ergebnisse der meteorologischen Beobachtungen der Landesstationen in Bosnien und der Hercegovina, Wien 1900;
Važna tekovina tog perioda je meteorološka opservatorija na Bjelašnici, sagrađena 1894. godine koja je 1. augusta započela rad
kao visinska stanica I reda. Ideju o osnivanju opservatorije na vrhu Bjelašnice pokrenuli su bivši direktor ”Centralanstalt za
Meteorologie und Erdmagnetismus”, Julius Hann, i utemeljitelj meteorološke službe u BiH, Filip Ballif.
Dugo vremena Bjelašnica je bila jedina visinska stanica u jugoistočnoj Europi. Radila je neprekidno do 1941 godine, kada je u
ratu uništena.
Opservatorija na Bjelašnici nakon izgradnje 1894.(Izvor: Godišnjak 1894. )
Zgrada meteorološkog zavoda 1900.
Obnova opservatorije na Bjelašnici 1951. godine
Graf 1888-2012. temperature i padavine
Sa osnivanjem opservatorije na Bjelašnici došlo je do pozitivnog pomaka u radu meteorološke službe BiH od 1892-1905., povećan je
broj stanica, a kvalitet izmjerenih podataka je unaprijeđen. (Bosanski godišnjak 1900 -1903.)
1894. godine mrežu stanica je sačinjavalo 77 stanica i to:
- 3 stanice I reda,
- 6 stanica II reda, i
- 68 stanica III reda.
Balif nije samo nastojao da održi kontinuitet mjerenja nego i da iskoristi podatke u praktične svrhe.
Od njegovih radova najvažniji je:
“Organisation du service meteorologique en Bosnie-Herzegovine ei resulltats des observations relatives a la pluie Paris“, 1900. u kojem je prvi put suvislo obradio rezultate osmatranja padavina i izdao kartu prosječnih padavina u BiH.
Odlaskom Balifa 1905. godine nastala je stagnacija u razvoju meteorološke službe. Meteorološku službu je osnovala i i njom upravljala građevinska uprava. Zahtjeve same nauke njegovi nasljednici su posve zanemarili što se odrazilo na kvalitet rada službe. Broj stanica se stalno povećavao ali je kvalitet podataka neujednačen.
U građevinskoj upravi koja je neposredno prije vodila ovu službu osnovan je poseban meteorološki ured sa vlastitim činovnicima koji su taj posao obavljali pod nadzorom građevinske uprave.
Na čelo tog ureda bio je postavljen Otto Harisch. Rodio se 19. jula 1854. godine u Schontalu u Češkoj gdje je završio realku i kadetsku školu. Nakon toga kao oficir stupio je u vojsku gdje je služio 14 godina. Radio je u odsjeku za cestogradnju.
Nakon Balifove smrti Harish je preuzeo upravu 1905. godine. Poslije je bio imenovan direktorom opservatorije u Sarajevu, a kad je meteorološki ured bio pretvoren u zavod 1918. godine preuzeo je kao direktor upravu tog zavoda. Teško se razbolio 1918. godine kada je prestao da obnaša dužnost rukovoditelja ovog ureda.
Meteorološka služba je bez većih prekida funkcionisala do 1914. godine, kada je usljed rata došlo do prestanka rada mnogih stanica. Stoga se može reći da je sa 1913. godinom zaokružena jedna cjelina u osmatračkoj službi. Izdavanjem prikupljenih podataka kompletiran je niz neprekidnih osmatranja kroz 20 godina.
Koncem 1913. godine, broj stanica iznosio je 125 od kojih je bilo:
- I red - 3 stanice,
- II red - 4 stanice i
- III red - 118 stanica.
Austrougarske vojne vlasti su organizirale zasebnu vojnu meteorološku službu koja se, osim redovnih poslova mjerenja i osmatranja, bavila i pilotiranjem viših slojeva atmosfere.
Po završetku rata, 1918 godine, meteorološka služba je reorganizovana i u tu svrhu je dotadašnji meteorološki ured transformisan u samostalni zavod, pri odjeljenju za prosvjetu Zemaljske vlade.
Od 1918. do 1920. nastupio je kritičan period u radu zavoda. Zavod je podređen generalnoj inspekciji voda koja je zamijenila ured za melioracije. Mjesto direktora u martu 1921. godine preuzeo je Dr. Maraković koji je i pored brojnih nedaća (nedostatak osoblja, novčane neprilike) ipak zadržao kontinuitet službe.
U Beogradu je od 16.-18. novembra 1922. godine održana službena konferencija zastupnika svih meteoroloških zavoda. Meteorološki zavod je zastupao direktor Dr M. Maraković.
Na konferenciji je zaključeno da se meteorološka služba decentralizira po pojedinim klimatskim područjima. U skladu sa ovim principima i zaključkom ovaj zavod preuzima teritorij Bosne i Hercegovine i Dalmacije, dok se u Splitu ne osnuje posebni zavod za pomorsku meteorologiju. Uvedena je brzojavna izvještajna služba u kojoj učestvuju: Mostar, Tuzla. Travnik i Bihać javljajući padavine ovom zavodu.
Od važnijih tekovina ovog perioda treba spomenuti postavljanje prvog seizmografa u Sarajevu, i u Mostaru, i organizacija makroseizmičke službe.
Tokom II. svjetskog rata, od 1941. do 1945., gotovo sva mreža hidroloških i meteoroloških stanica ponovno je uništena u odnosu na stanje prije rata.
Formiranjem prvih vazduhoplovnih jedinica NOB-a i partizanskih odreda Jugoslavije udaraju se temelji hidrometeorološke službe. Vlada FNRJ shvatajući značaj meteorologije i hidrologije za društvo i privredu u cjelini, donijela je odluku o objedinjavanju ovih grana u jedinstvenu hidrometeorološku službu. Na taj način formirana je Uprava hidrometeorološke službe tj. Savezni hidrometeorološki zavod i hidrometeorološki zavodi po republikama bivše države, izmedju ostalih i Republički hidrometeorološki zavod SRBiH
Privredni razvitak, brza urbanizacija i industralizacija zemlje postavljali su pred hidrometeorološku službu sve složenije zadatke. Rade se hidrološke i meteorološke podloge za velike objekte,hidroelektrane, za odbranu od elementarnih nepogoda, itd. Razvijaju se posebne naučne dispiline radi boljeg praćenja i upoznavanja stanja vremena i režima voda, a od 1950. godine počinju se davati i prognoze vremena. Svi osmotreni meteorološki, agrometeorološki i hidrološki parametri se štampaju u raznim godišnjacima. Izučava se uticaj vremenskih prilika na poljoprivredne usjeve i poljoprivredu uopšte.
U razdoblju od 1945. do 1955., zahvaljujući i osnivanju Svjetske meteorološke organizacije kao agencije Ujedinjenih naroda, 1950., broj meteoroloških stanica došao je do razine koja zadovoljava prostornu raspodjelu meteoroloških stanica na području BiH, u skladu s preporukama Svjetske meteorološke organizacije.
Odlukom Vlade Bosne i Hercegovine u junu 1992.godine Zavod je dobio status Meteorološkog zavoda Bosne i Hercegovine.
Bosna i Hercegovina je postala punopravni član Svjetske meteorološke organizacije (WMO) 30. juna 1994. godine.
Nakon agresije na Bosnu i Hercegovinu 1992. godine na većem broju stanica je dolazilo do prekida u kontinuitetu mjerenja, jedino su Sarajevo, Mostar i Sanski Most vršile osmatranja i mjerenja u ratnom periodu.
Stanica na Bjelašnici radila je do maja 1993. godine kada je uništena od strane agresora, a ponovo je obnovljena sredstvima Zavoda u septembru 1999. godine.
Meteorološki zavod je u teškim uslovima opsade Sarajeva sačuvao kontinuitet službe tokom čitavog rata.Ovdje treba posebno istaći i očuvanje najvećeg dijela Arhiva i baze podataka zavoda. Vrlo efikasna organizacija rada službi je omogućila kontinuirano praćenje meteoroloških pojava i redovno obavještavanje javnosti kao i izdavanje svakodnevne vremenske prognoze. Da bi istakli težinu uslova u kojima je zavod radio spomenimo podatak da je na krug zavoda u toku rata palo sedam granata što je izazvalo veća oštečenja objekata, dok su oštečenja opreme efikasno sanirana zahvaljujući angažovanju osmatrača zavoda i ostalih službi.
Kontinuirana mjerenja na meteorološkoj stanici Sarajevo–Bjelave su vršena tokom čitavog rata. Na taj način je sarajevski niz osmatranja sačuvao kontinuitet od 1888. godine, dok su sve ostale stanice imale prekide i tokom prethodnih ratova koji su vođeni na ovim prostorima u 20. vijeku. Ovo je veoma dragocjeno i sa stanovišta proučavanja klimatskih promjena
Aktom Vlade Federacije BiH 1997. godine osnovan je Federalni meteorološki zavod koji je 2007. godine, također aktom Vlade Federacije BiH preimenovan u Federalni hidrometeorološki zavod.
